Türkiye, dünya bal üretiminde önemli bir konuma sahiptir; uygun iklim koşulları, zengin flora ve arıcılık potansiyeli sayesinde Çin’den sonra ikinci sıradadır.
Arı ve arı ürünleri (bal, polen, propolis, arı sütü, arı zehri), besin değeri ve sağlık üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle önemlidir. Bal, doğal bir enerji kaynağı olup antioksidan ve antimikrobiyal özellikler taşır. Polen, vitamin ve mineral açısından zengindir; bağışıklık sistemini destekler. Propolis, enfeksiyonlara karşı koruyucu etki gösterir. Arı sütü, hücresel yenilenmeyi teşvik ederken arı zehri, bazı hastalıkların tedavisinde kullanılabilir. Ancak yan etkileri ve alerjik riskler nedeniyle dikkatli tüketilmesi önerilir.
Arı ürünlerinin doğru saklanması, besin değerlerinin korunması için önemlidir. Bal: Serin, karanlık ve kuru bir ortamda, ısıya ve nem değişikliklerine maruz kalmadan saklanmalıdır. Buzdolabında saklanması kristalleşmeyi hızlandırabilir. HMF (Hidroksimetilfurfural), balın kalitesini belirleyen önemli bir kimyasal bileşiktir. Doğal olarak düşük seviyelerde bulunur, ancak balın yanlış saklanması, yüksek sıcaklıklarda işlenmesi veya uzun süre bekletilmesi HMF seviyesini artırır. Yüksek HMF düzeyleri, balın doğal yapısının bozulduğunu ve besin değerinin azaldığını gösterebilir. Türk Gıda Kodeksi’ne göre, balda HMF miktarı 40 mg/kg’ı aşmamalıdır (tropikal bölgelerde 80 mg/kg). HMF düzeyinin düşük tutulması için bal doğru sıcaklıkta (20-25°C) ve karanlık ortamda muhafaza edilmelidir. Propolis: Alkol veya su bazlı damlalar buzdolabında, propolis özü ise karanlık ve serin bir yerde saklanmalıdır. Polen: Buzdolabında veya dondurucuda saklanmalı, nemden korunmalıdır. Arı Sütü: Hızla bozulabileceği için buzdolabında (0-5 °C) saklanmalıdır. Her ürün hava geçirmeyen kaplarda muhafaza edilmelidir.
Balın glisemik indeksi (GI) şekerden düşüktür, ancak kan şekerini yükseltebilir. Ölçülü tüketim önemlidir. Propolisin, kan şekeri düzeylerini dengelemeye yardımcı olabileceği bazı çalışmalarda gösterilmiştir. Polen, antioksidan içeriği ile insülin duyarlılığını artırabilir, ancak yine dikkatli tüketilmelidir. Arı Sütü ise glikoz metabolizmasını destekleyebilir, ancak tüketim dozu önemlidir.
Tüm arı ürünleri, diyabet hastalarının doktor veya diyetisyen kontrolünde kullanması gereken besinlerdir.
Arı ürünleri farklı besin değerleriyle sağlık için faydalıdır. Bunları içerik bazında incelersek;
Bal: %80 doğal şeker (glikoz, fruktoz), %17 su, B ve C vitamini, potasyum ve antioksidan içerir.
Polen: %20-25 protein, B kompleks vitaminler, mineraller (çinko, magnezyum) ve lif açısından zengindir.
Propolis: Flavonoidler, polifenoller, vitaminler ve antimikrobiyal bileşenler taşır.
Arı Sütü: B5 ve B6 vitamini, amino asitler ve mineraller içerir, bağışıklık sistemine destek sağlar.
Çocuklar İçin Tüketim Önerileri:
Bal: 1 yaşın altındaki çocuklarda botulizm riski nedeniyle verilmemelidir. 1 yaş sonrası ölçülü şekilde tüketilebilir.
Polen ve Propolis: Küçük miktarlarda (örneğin yarım çay kaşığı) başlayarak, alerjik reaksiyon belirtileri izlenmelidir.
Yetişkinler İçin Tüketim Önerileri:
Bal: Günlük 1-2 yemek kaşığı tüketilebilir.
Propolis: Damla veya kapsül formunda bağışıklık destekleyici olarak kullanılabilir.
Polen: Günde 1-2 çay kaşığı tüketilmesi önerilir.
Alerjik bireyler için dikkatli tüketim önerilir.