Hava ısısının, gün ışığı süresinin ve uyku düzeninin değiştiği mevsim geçişlerinde yalnızca migren değil, küme baş ağrısı (KBA) atakları da belirginleşiyor. KBA; genellikle tek taraflı, göz çevresine saplanan çok şiddetli ağrı, aynı tarafta göz yaşarması, burun akıntısı/tıkanıklığı, göz kapağı düşüklüğü ve kızarma gibi otonom belirtiler ile seyrediyor. Ataklar 15–180 dakika sürüyor, günde 1–8 kez tekrarlayabiliyor ve haftalar-aylar süren “küme dönemleri” arasında aylar-yıllar süren remisyonlar görülebiliyor. Bu döngüsel tablo, biyolojik saat (hipotalamus) ve mevsimsel/diürnal ritimlerle ilişkilendiriliyor.
Migrenle karıştırmayın
-
Süre ve ritim: Migren genelde 4–72 saat sürer; KBA kısa ama sık ataklarla seyreder ve çoğu hastada günün/ayın aynı zamanlarında gelir.
-
Taraf ve belirtiler: Migren iki taraflı da olabilir ve bulantı-ışık hassasiyeti öne çıkar; KBA hep aynı tarafta, göz-burun kaynaklı otonom bulgularla karakterizedir.
-
Huzursuzluk: KBA atağında hastalar sıklıkla yerinde duramaz, yürür veya duvara yaslanır; bu, migrenlilerde tipik değildir. (Uzman rehberlerinden derlenmiştir.)
Neden mevsim geçişlerinde?
Araştırmalar, KBA’nın sirkadiyen/sirkannual (günlük-mevsimsel) özellikler gösterdiğini; gün ışığı süresi, melatonin-kortizol dalgalanmaları ve uyku düzeni değişimlerinin atağı tetikleyebildiğini ortaya koyuyor. Gece belirli saatlerde tekrarlayan ataklar bu biyolojik saat etkisini destekliyor.
Bilinen tetikleyiciler
-
Alkol: Özellikle küme döneminde küçük miktarlar bile atağı başlatabilir; remisyon döneminde aynı etki görülmeyebilir.
-
Sigara: KBA’lılarda sigara içme oranı yüksektir (nedensellik net değil); bırakmak genel sağlık için önerilir.
-
Vazodilatörler ve keskin kokular bazı hastalarda atağı tetikleyebilir. (Uzman kaynak özeti.)
Ne zaman doktora?
-
İlk kez tek taraflı, göz çevresinde çok şiddetli ağrı
-
Gün içinde seri ataklar ve yukarıdaki otonom bulgular
-
Ateş, ense sertliği, ani nörolojik kayıp, travma gibi alarm bulguları (acil değerlendirme gerekir). (Kılavuz ve derleme özetleri.)
Tanı ve ayırıcı tanı
KBA tanısı klinik öykü ve muayene ile konur; tipik otonom bulgular-atak kalıbı önemlidir. Sekonder nedenleri dışlamak için nöroloji değerlendirmesi ve uygun hastada görüntüleme gerekebilir. (Kılavuz özeti.)
Tedavi: Atak anında hızlı hareket
-
Yüksek akımlı oksijen: %100 O₂, 12–15 L/dk, non-rebreather maske ile çoğu hastada 10–20 dakikada belirgin rahatlama; birinci basamak öneridir.
-
Triptanlar: Subkutan sumatriptan 6 mg (günde toplam 12 mg sınırı) en güçlü kanıta sahip seçenektir; nazal zolmitriptan alternatif olabilir.
Geçiş (küme dönemini kırma) ve koruyucu tedavi
-
Kısa süreli steroid kürü veya oksipital sinir bloğu geçiş tedavisi olarak uygulanabilir. (Derleme.)
-
Verapamil: Birinci basamak koruyucu; doz titrasyonu ve EKG izlemi gerektirir.
-
CGRP antikoru (galcanezumab 300 mg/ay): Episodik KBA için onaylı; atak sıklığını ilk haftalardan itibaren azaltabildiği gösterildi.
Yaşam tarzı ve pratik öneriler
-
Küme döneminde alkolü kesin; uykuyu düzenleyin, gece geç saat tetiklerini not edin.
-
Tetikleyici günleri/ saatleri kaydettiğiniz atak günlüğü tutun; tedaviyi buna göre planlayın. (Kılavuz özeti.)
