Osmanlı için Balkanlarda kara gün: 1912

Özet

“Tarihte Bugün” çerçevesinde 8 Ekim 1912’de Karadağ’ın savaş ilanıyla başlayan süreç, kısa sürede tüm Balkanları kapsayan çok cepheli bir savaşa dönüştü. Osmanlı ordusu Makedonya, Trakya ve Epir’de eşzamanlı taarruzlarla karşılaştı; birkaç hafta içinde Çatalca hattına kadar geri çekilmek zorunda kaldı. Savaş, 1913 baharında Londra Antlaşması’yla Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarının büyük bölümünü kaybetmesiyle sonuçlanacak bir dönemi başlattı.

Nasıl başladı? (Kesin tarihler)

8 Ekim 1912: Karadağ, Osmanlı’ya savaş ilan etti ve sınır çatışmaları genişledi.
17 Ekim 1912: Bulgaristan ve Sırbistan resmen savaş ilan etti.
18 Ekim 1912: Yunanistan da Osmanlı’ya savaş ilan ederek İttifak cepheye tam katılım sağladı.

Taraflar ve hedefler

Balkan İttifakı: Sırbistan (Makedonya ve Adriyatik’e çıkış arayışı), Bulgaristan (Trakya ve Makedonya iddiası), Yunanistan (Selanik ve Ege kıyıları), Karadağ (Kuzey Arnavutluk ve Novi Pazar çevresi).
Osmanlı İmparatorluğu: Avrupa vilayetlerini (Rumeli) savunma, iç isyanları ve lojistik zafiyetleri aşma gayreti.

Cepheler ve ilk çatışmalar (1912 sonbaharı)

Trakya Cephesi (Doğu): Bulgar ordusu Kırkkilise (Kırklareli) ve Lüleburgaz–Bunarhisar muharebelerinde hızlı üstünlük sağladı; Osmanlı kuvvetleri Çatalca savunma hattına çekildi.
Vardar/Makedonya Cephesi (Kuzey-Batı): Sırp ordusu Kumanova (23–24 Ekim) ve ardından Monastır (Bitola) yönünde ilerleyerek Vardar havzasında belirleyici üstünlük kurdu.
Ege–Makedonya (Güney): Yunan ordusu Selanik ve çevresinde hızlı ilerledi; Selanik Kasım 1912’de Yunan kontrolüne geçti.
Epir (Batı): Yanya (Ioannina) hattında şiddetli çarpışmalar başladı; kuşatma 1913’e sarktı.
Kuşatmalar: Edirne (Adrianople) ve Yanya en kritik kuşatma alanları oldu; Edirne 1913’te düşecektir.

Diplomasi ve ateşkes girişimleri

Aralık 1912: Çatışmaların büyümesi üzerine Çatalca Ateşkesi ve Londra Konferansı gündeme geldi. Ancak sınırlar ve özellikle Arnavutluk, Makedonya ve Ege Adaları meselesi tarafları uzlaştırmadı; savaş 1913’e taşındı.

Nedenleri (arka plan)

Osmanlı’daki idari-askeri zafiyetler, reformların gecikmesi ve 1911–1912 Trablusgarp Savaşının yarattığı yorgunluk.
Balkan milliyetçiliklerinin güçlenmesi, büyük devletlerin (Avusturya-Macaristan, Rusya, Britanya, Fransa, Almanya) rekabeti ve yerel ittifak diplomasisi.
1912 yazında Balkan devletlerinin gizli/müşterek planlaması (Balkan İttifakı).

Sonuçların ilk işaretleri (1912 sonu itibarıyla)

Osmanlı ordusu Trakya’da Çatalca önlerine kadar çekildi; İstanbul kapıları önünde savunma hattı kuruldu.
Makedonya’nın büyük kısmı İttifak kontrolüne geçti; Selanik’in kaybı bölgesel dengeleri değiştirdi.
Büyük güçler devreye girerek ateşkes ve konferans süreçlerini hızlandırdı.

Uzun vadeli etkiler (1913’e uzanan süreç)

Londra Antlaşması (Mayıs 1913) ile Osmanlı, Midye–Enez hattının batısındaki topraklarının çoğunu kaybedecek; bu yeni düzen İkinci Balkan Savaşının (1913 yazı) da zeminini hazırlayacaktır.
Savaş, Balkan nüfus hareketlerini ve mülteci dalgalarını tetikleyerek Anadolu ve Trakya’da toplumsal-demografik dönüşümlere yol açtı.
Askeri tecrübe ve doktrin açısından, hızlı seferberlik, demiryolu lojistiği ve modern ateş gücünün etkileri belirginleşti; bu miras kısa süre sonra I. Dünya Savaşına taşındı.

BÖLÜMLER