Bayram Hatırlattığı: Yalnızlaşma ve Yabancılaşma

İsmail GÜVENÇ

Değerli okurlarım Kurban Bayramını kutladık. Bayramla ilgili bu köşede bir yazı da yazdım. Okumadıysanız okumanızı öneririm.

Bayram sohbetlerimizde bayramların eskisi gibi geçirilmediği yönünde serzenişler ile karşılaştım.İnternetten bayram ile ilgili yazılanların bir kısmını da inceledim. Yazılan konuşulan çok şey var fakat şu cümle dikkatimi çekti: “Eskiden akrabalar/dostlar vardı; şimdi var olan tek şey yalnızlık… Bu gidişle milli kimliğimizi kaybedebiliriz.” Buna göre iki sorun var: (a) Yalnızlık ve (b) milli kimliğin korunması.

Modern zamanlarda insanın kalabalıklar içerisinde “yalnızlaşması ve yabancılaşması” önemli bir sorundur! Belki de eski bayramlar bu yüzden özlen(il)mektedir. Yalnızlaşmanın daha ilerisinde milli kimlik kaybı ile karşılaşmak mümkündür.

İkinci dikkat çekeceğimiz millî kimlik, (ulusal kimlik) bir milletin/ümmetin kendine özgü düşünüş ve yaşayış biçimi, dil, töre ve gelenekleri, toplumsal değer yargıları ve kuralları ile oluşan özellikler bütünü olarak açıklanmaktadır (TDK).

Bu iki hususta milli/dini bayramlar nasıl bir katkı sağlar?

Bayram

TDV İslam Ansiklopedisinde bayram kelimesinin anlamı ile ilgili olarak şu açıklanmalara yer verilmektedir: Bayram(beẕ-râm) Farsçada, beẕm ve râm kelimelerinin birleştirilmesi sonucu elde edilmiş, “neşeyle konuşup eğlenme, yiyip içme meclisi” anlamında bir birleşik isimdir. Bayram kelimesinin Arapça’sı ise “âdet halini alan sevinç ve keder; bir araya toplanma günü” anlamları ile karşılanan îddir (el-ʿıyd).

Kelimenin kökeninde sevinçle beraber olmak (toplanmak)anlamı var. Fakat modern zamanlarda bayram da bile yalnızlıktan şikâyetçi olmak bir şeylerin yanlış gittiğini göstermektedir!

Anlam kaybı

İslâm dininde ramazan ve kurban olmak üzere iki bayram vardır. Bu bayramların hangi amaçla kutlanıldığının bilinmesi önem taşımaktadır.

Dini bayramları kutlamanın amacını iki başlıkta açıklayabiliriz:

Birincisi, tarihi bir olaya dayalı olarak bir ‘sevinç’ duygusunun yeniden canlandırılmasıdır. Şöyle ki, müminler Ramazan Bayramında bir önceki ayı ibadetle geçirmenin ve Allah’ın rahmetine nâil olma ümidinin sevincini taşırlar.Kurban bayramında ise Hz. İbrahim’in oğlu İsmail’i kurban etmek istemesi ve İsmâil’in de buna razı olması olayında Allah’a karşı gösterilen büyük sadakatin karşılığı olarak hayvan kurban edilmesinin hâtırasıyla müminler bu günlerde kurban kesmek suretiyle bu iki peygamberin başarılı imtihanın sevincini yaşamaktadır (TDV İslam Ansiklopedisi, Bayram Maddesi).

İkinci amaç ise İslâm toplumunun eski dönemlerin izlerinden arınması ve “müstakil bir kimlik”kazanmasına yardımcı olmaktır.

Şimdi eski/yeni şekliyle kutlamalarda bu iki temel amacı ne kadar gerçekleştirdiğimizi oturup düşünebiliriz…

Eski/Yeni

Bayram kutlamalarını bayram öncesi ve bayram günlerinden yapılanlar şeklinde iki başlık altında incelemek mümkündür. Eski bayramların bayram öncesi ve bayramın kutlanması şimdikinden belli ölçülerden farklıydı... Elbette yine eskisine yakın kutlayanlar da var olabilir…

Günümüzde ise bayram kutlamaları değişti… Bazıları eskiden bayramlar daha güzel kutlanırdı, şimdilerde kutlanılan bayramlardan hiç zevk alamıyoruz diyebilir.

Günümüzde kısa ve toplu mesajlaşmalarile bayramlaşma yaygın hale geldi… Bu tür bayramlaşma gerçekten de yüz yüze bayramlaşmanın yerini tutmamaktadır…

Elbette kabul edelim veya etmeyelim dünya değişiyor. Toplumlar ve insanlar da değişiyor.  Bu değişim içerisinde değişmez kalmak çok zor…

Tatil

Bayramlar, normal tatil zamanları değildir. Aksine birbirleriyle görüşemeyenlerin görüşmelerini sağlayan özel zamanlardır. Tatil ise bulunulan or­tamdan uzaklaşma ve dinlenme zamanlarıdır.

Bayramları tatile dönüştürmenin kültürümüz açısından doğru olmadığı kana­atindeyim.

Bayramlar, kültürümüzün önemli uygulama­larından olup, tüm yönleriyle birlik ve beraberliğimizin yapı taşlarındandır. Milletimizin kendisine yabancılaşmaması için bayramlarımız başta olmak üzere tüm geleneklerimize (ritüel) sahip çıkıp yaşatmalıyız.

Gelecek yazımda konunun devamı olarak kültürel değişme ve yabancılaşma konusuna yer vereceğim…

Son söz: Ritüeller kimliğin korumamıza yardım eder.