Mevsim Dönümünde Alarm: Küme Baş Ağrısı

Hava ısısının, gün ışığı süresinin ve uyku düzeninin değiştiği mevsim geçişlerinde yalnızca migren değil, küme baş ağrısı (KBA) atakları da belirginleşiyor. KBA; genellikle tek taraflı, göz çevresine saplanan çok şiddetli ağrı, aynı tarafta göz yaşarması, burun akıntısı/tıkanıklığı, göz kapağı düşüklüğü ve kızarma gibi otonom belirtiler ile seyrediyor. Ataklar 15–180 dakika sürüyor, günde 1–8 kez tekrarlayabiliyor ve haftalar-aylar süren “küme dönemleri” arasında aylar-yıllar süren remisyonlar görülebiliyor. Bu döngüsel tablo, biyolojik saat (hipotalamus) ve mevsimsel/diürnal ritimlerle ilişkilendiriliyor. 

Migrenle karıştırmayın

• Süre ve ritim: Migren genelde 4–72 saat sürer; KBA kısa ama sık ataklarla seyreder ve çoğu hastada günün/ayın aynı zamanlarında gelir.

• Taraf ve belirtiler: Migren iki taraflı da olabilir ve bulantı-ışık hassasiyeti öne çıkar; KBA hep aynı tarafta, göz-burun kaynaklı otonom bulgularla karakterizedir.

• Huzursuzluk: KBA atağında hastalar sıklıkla yerinde duramaz, yürür veya duvara yaslanır; bu, migrenlilerde tipik değildir. (Uzman rehberlerinden derlenmiştir.)

Neden mevsim geçişlerinde?

Araştırmalar, KBA’nın sirkadiyen/sirkannual (günlük-mevsimsel) özellikler gösterdiğini; gün ışığı süresi, melatonin-kortizol dalgalanmaları ve uyku düzeni değişimlerinin atağı tetikleyebildiğini ortaya koyuyor. Gece belirli saatlerde tekrarlayan ataklar bu biyolojik saat etkisini destekliyor.

Bilinen tetikleyiciler

• Alkol: Özellikle küme döneminde küçük miktarlar bile atağı başlatabilir; remisyon döneminde aynı etki görülmeyebilir.

• Sigara: KBA’lılarda sigara içme oranı yüksektir (nedensellik net değil); bırakmak genel sağlık için önerilir. 

• Vazodilatörler ve keskin kokular bazı hastalarda atağı tetikleyebilir. (Uzman kaynak özeti.) 

Ne zaman doktora?

• İlk kez tek taraflı, göz çevresinde çok şiddetli ağrı

• Gün içinde seri ataklar ve yukarıdaki otonom bulgular

• Ateş, ense sertliği, ani nörolojik kayıp, travma gibi alarm bulguları (acil değerlendirme gerekir). (Kılavuz ve derleme özetleri.) 

Tanı ve ayırıcı tanı

KBA tanısı klinik öykü ve muayene ile konur; tipik otonom bulgular-atak kalıbı önemlidir. Sekonder nedenleri dışlamak için nöroloji değerlendirmesi ve uygun hastada görüntüleme gerekebilir. (Kılavuz özeti.) 

Tedavi: Atak anında hızlı hareket

• Yüksek akımlı oksijen: %100 O₂, 12–15 L/dk, non-rebreather maske ile çoğu hastada 10–20 dakikada belirgin rahatlama; birinci basamak öneridir.

• Triptanlar: Subkutan sumatriptan 6 mg (günde toplam 12 mg sınırı) en güçlü kanıta sahip seçenektir; nazal zolmitriptan alternatif olabilir.

Geçiş (küme dönemini kırma) ve koruyucu tedavi

• Kısa süreli steroid kürü veya oksipital sinir bloğu geçiş tedavisi olarak uygulanabilir. (Derleme.)

• Verapamil: Birinci basamak koruyucu; doz titrasyonu ve EKG izlemi gerektirir. 

• CGRP antikoru (galcanezumab 300 mg/ay): Episodik KBA için onaylı; atak sıklığını ilk haftalardan itibaren azaltabildiği gösterildi. 

Yaşam tarzı ve pratik öneriler

• Küme döneminde alkolü kesin; uykuyu düzenleyin, gece geç saat tetiklerini not edin.

• Tetikleyici günleri/ saatleri kaydettiğiniz atak günlüğü tutun; tedaviyi buna göre planlayın. (Kılavuz özeti.)

Haber: Abdurrahman REYHANLI