Zincir Marketlerin Görünmeyen Yüzü

''Üç Harfli'' diye tabir edien zincir marketler, Türkiye genelinde uygun fiyat politikaları ve yaygın şube ağıyla en çok tercih edilen perakende zincirleri arasında yer alıyor. Peki, bu “ucuzluk” hangi koşullarda sağlanıyor? İşin arka planında çalışanlar açısından ciddi sorunlar ve hak ihlalleri olduğu yönünde güçlü iddialar var. Bu inceleme dosyasında, zincir marketlerdeki çalışma koşullarını ele alıyoruz.

Az Personelle Çok İş: Tükenmişlik Günlük Rutin

Zincir marketlerde en sık gündeme gelen konu, personel eksikliği. Mağazalar genellikle 2 ila 3 çalışanla yönetiliyor. Bu az sayıda personel; ürün yerleştirme, kasa işlemleri, temizlik, stok takibi ve müşteri hizmetleri gibi birçok işi aynı anda yürütmek zorunda kalıyor.

Bazı eski çalışanların ifadelerine göre:

“Sabah mağazayı açıyoruz, öğlene kadar tek başıma reyon diziyorum, sonra kasaya geçiyorum. Öğleden sonra tekrar reyon, depo, temizlik... Gün bitmiyor.”

Mesai Saatleri ve Mola Sorunları

Resmî çalışma saatleri genellikle 8 saat olarak belirlense de, pratikte çalışanlar 10 ila 12 saate kadar çalıştırılabiliyor. Bazı şubelerde çalışanlara dinlenme molası dahi verilmediği iddia ediliyor. Hafta sonu ve bayramlarda da yoğunluk nedeniyle çalışanların izin kullanmaları neredeyse imkânsız hale geliyor.

Mobbing ve Psikolojik Baskı

Çalışanlar, hedef baskısı altında psikolojik olarak da yıpranıyor. Kasadaki işlem hızı, günlük ciro hedefleri ve ürün kayıpları gibi kriterler üzerinden sürekli denetlenen personel, yeterli performans gösteremediğinde uyarılıyor ya da görev yeri değiştiriliyor.

Bazı şikâyetlerde,

“Hedef tutmazsan yöneticinin baskısıyla karşılaşıyorsun, fazla konuşursan dışlanıyorsun.”
ifadeleri dikkat çekiyor.

Fazla Mesai Ücreti ve Hak Kayıpları

Zincir market çalışanlarının çoğu, fazla mesai ücretlerini ya alamadıklarını ya da eksik aldıklarını belirtiyor. Resmi tatillerde çalışmanın karşılığı verilmediği, yıllık izinlerin kullanılmasına engel olunduğu yönünde de çok sayıda şikayet mevcut.

Ayrıca çalışanlara sözleşmede belirtilmeyen işler yaptırıldığı da görülüyor. Örneğin, şube taşımalarında ya da depo yüklemelerinde fiziksel olarak ağır işlerin yapılması talep edilebiliyor.

Sendikalaşma Girişimlerine Engeller

Türkiye’de zincir marketlerde sendikalaşma oranı oldukça düşük. Bu konuda girişimde bulunan bazı çalışanların işten çıkarıldığı iddiaları da zaman zaman medyaya yansıyor. İş güvencesi olmayan bu sistemde, çalışanlar haklarını aramaktan çekiniyor.

Neden Ucuz?

Bu sistemin temelinde, iş gücü maliyetlerinin en düşük seviyede tutulması yatıyor.

• Az personel çalıştırılıyor.

• Fazla mesailer bazen ücretsiz oluyor.

• Sürekli dönen ürünler yüksek hacimle kar sağlıyor.

• Kasaya koltuk bile koyulmuyor.

Sonuç: Fiyat düşük ama bedel ağır.

Yetkililere Çağrı

Çalışma koşullarına dair denetimlerin artırılması, fazla mesai ve görev tanımı gibi konularda yasal uygulamaların sıkı takip edilmesi gerektiği belirtiliyor. İş güvenliği, insan sağlığı ve adaletli çalışma ortamı sadece bireysel hak değil, toplumsal sorumluluktur.

AB'nin İşçi Haklarını Koruyan Temel Yasaları Nelerdir?

1. Çalışma Süreleri Direktifi (Working Time Directive - 2003/88/EC)

• Haftalık maksimum çalışma süresi: 48 saat (fazla mesai dahil).

• Günde en az 11 saat dinlenme hakkı.

• Haftada en az bir gün izin.

• Yıllık ücretli izin: En az 4 hafta.

2. Asgari Ücret ve Adil Ücret İlkesi

• 2022 yılında kabul edilen yeni AB Asgari Ücret Yönergesi, her ülkede adil bir yaşam standardını sağlamak için asgari ücretin belirlenmesini şart koşar.

• Üye ülkeler, toplu sözleşmeleri yaygınlaştırmak ve ücret şeffaflığını artırmakla yükümlüdür.

3. İş Güvencesi ve İstihdam Koşulları Direktifi (2019/1152)

• İşçiye yazılı olarak iş sözleşmesi veya çalışma şartlarının bildirilmesi zorunludur.

• İşe başlarken görev, ücret, çalışma süresi gibi bilgilerin işçiye verilmesi gerekir.

4. Tükenmişliğe Karşı Psikososyal Koruma

• AB, iş yerinde taciz, aşırı iş yükü, dijital stres gibi etmenlere karşı önlemler alınmasını zorunlu kılar.

• Üye ülkeler işçilere psikolojik destek mekanizmaları sunmakla yükümlüdür.

5. İşyeri Denetimleri ve Şikayet Mekanizmaları

• AB ülkelerinde iş teftiş kurumları çalışır.

• AB Komisyonu, işçi sömürüsü, fazla mesai ihlali, kayıt dışı çalışma gibi konuları raporlarla takip eder.

Zincir Marketler ve Eleştiriler

Türkiyedeki zincir marketlerin bazı AB ülkelerindeki benzerlerinde de eleştiriler vardır:

• Yetersiz personel ile çok fazla iş yüklenmesi.

• Düşük ücretler ve prim sistemlerinin adaletsiz uygulanması.

• Molaların kesilmesi, zorla fazla mesai, işe son vermeler.

AB ülkelerinde bu tür uygulamalar sıkı denetim altındadır ve sendikalar veya işçi temsilcilikleri tarafından dava konusu yapılabilir.

Türkiye Ne Yapıyor?

Türkiye’de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı denetim yapıyor ancak özellikle zincir marketlerde çalışanlar:

• Sendikasız çalışıyor,

• Şikâyet mekanizmaları zayıf,

• İş güvencesi sınırlı.

Haber: Abdurrahman REYHANLI Kilis Kent Haber Kilis Haberleri