Canpolat Paşa kimdir? Tekke camiyi kim yaptırmıştır?

Kilis’in tarihî dokusunda derin izler bırakan Canpolat Paşa (Emir Canbolat Bey), 16. yüzyılda Osmanlı idaresinin taşradaki en etkili isimlerinden biri olarak öne çıktı. Hem uzun yıllar Kilis Sancak Beyi olarak görev yaptı hem de şehirde cami, tekke, hamam ve ticaret yapılarıyla kapsamlı bir imar hamlesi yürüttü. Adını taşıyan Tekke (Canbolat Paşa) Camii ve külliyesi, bugün de kentin Osmanlı kimliğinin baş eserleri arasında anılıyor.

Saray terbiyesinden sancak beyliğine

Kürt kökenli bir aşiret ailesinin mensubu olan Emir Canbolat, Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferleri sonrasında İstanbul’a getirilerek saray terbiyesiyle yetişti. Kanunî devrinde Kilis Sancak Beyi olarak atanan Canpolat Paşa, yeni fethedilen bölgede Osmanlı otoritesinin yerleşmesine kritik katkı sundu. Vergi düzeni, asayiş ve yol güvenliğinin tesisi gibi temel idari görevleri yürütürken, bölgesel eşkıyalık ve isyanlara karşı etkili mücadeleleriyle de tanındı.

Kilis’i dönüştüren imar hamlesi

Canpolat Paşa’nın yönetimi, idari başarı kadar şehircilik vizyonuyla da hatırlanıyor. 1553 tarihli Tekke (Canbolat Paşa) Camii, cemaati ve külliyesiyle sadece ibadet mekânı değil, aynı zamanda sosyal-kültürel bir merkez işlevi gördü. Kayıtlarda; hamam, tekke/dergâh, medrese, han–bedesten ve çok sayıda dükkânla desteklenen bir vakıf ağının şehir ticaretini canlandırdığı anlaşılıyor. Bu eserler, Kilis’in Osmanlı döneminde “şehirleşme” eşiğini hızla aşmasında belirleyici oldu.

Kıbrıs seferi ve Magosa önlerinde şehadet

1570–1571 Osmanlı–Venedik Savaşı’nda Lala Mustafa Paşa komutasındaki Kıbrıs seferine katılan Canpolat Paşa, Lefkoşa’nın fethinden sonra Magosa kuşatmasında ön saflarda yer aldı. Kaynaklar, kuşatma esnasında gösterdiği cesaret nedeniyle Magosa surları önünde şehit düştüğünü kaydeder. Fethin ardından Gazimağusa’da (Magosa) inşa edilen türbe ve bugün müzeye dönüşen yapı, onun Kıbrıs Türk kültüründe “gaza şehidi” kimliğiyle anılmasını sağlamıştır.

Aile mirası ve Celâlî fırtınası

Canpolat Paşa, Osmanlı taşrasında “ocaklık–yurtluk” usulüyle yönetilen yerel hanedan düzeninin erken ve güçlü örneklerinden birini temsil etti. Vefatı sonrası ailesi (Canbolatoğulları) bir süre daha Kilis’te nüfuzunu sürdürdü. 17. yüzyıl başındaki Celâlî karışıklıkları sırasında aileden Canbolatoğlu Ali Paşa’nın yükselişi ve ardından gelen sert bastırma, bu yerel hanedanın siyasi etkisinin sonunu getirdi. Ailenin bir kolunun daha sonra Lübnan’daki Cünblat (Junblat) ailesine uzanan bir silsile oluşturması, bölgesel tarih açısından dikkat çekici bir devamlılığa işaret eder.

Neden meşhur?

• Uzun süreli sancak beyliği: Osmanlı merkezine bağlı, ama taşra gerçekliğini iyi okuyan bir idareci profili çizdi.

• İmar eserleri: Tekke (Canbolat Paşa) Camii başta olmak üzere külliye, hamam ve ticaret yapılarıyla Kilis’in şehir dokusunu kalıcı biçimde güçlendirdi.

• Askerî cesaret: Kıbrıs’ın fethi gibi kritik bir seferde ön cephede savaştı ve Magosa önlerinde şehit düştü.

• Tarihî etki: Ailesinin daha sonraki yıllarda bölgesel siyasette oynadığı rol, Osmanlı taşrasındaki yerel güç–merkez dengelerini anlamak için önemli bir vaka sundu.

Bugün Kilis’te Canpolat Paşa’nın adı, yalnızca bir caminin kitabesinde değil; kentin taşına-toprağına sinmiş Osmanlı eserlerinde, vakıf düzenindeki izlerde ve Kıbrıs’ta bir kahramanlık hatırasında yaşıyor. Onu öne çıkaran, bürokratik unvanlarından çok; şehri dönüştüren imar vizyonu, savaş meydanında gösterdiği fedakârlık ve ardında bıraktığı kurumsal miras oldu.

Haber: Abdurrahman REYHANLI

İpşir Paşa kimdir? Neden adına cadde ve kastel var?