Osmanlı için Balkanlarda kara gün: 1912

Özet

“Tarihte Bugün” çerçevesinde 8 Ekim 1912’de Karadağ’ın savaş ilanıyla başlayan süreç, kısa sürede tüm Balkanları kapsayan çok cepheli bir savaşa dönüştü. Osmanlı ordusu Makedonya, Trakya ve Epir’de eşzamanlı taarruzlarla karşılaştı; birkaç hafta içinde Çatalca hattına kadar geri çekilmek zorunda kaldı. Savaş, 1913 baharında Londra Antlaşması’yla Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarının büyük bölümünü kaybetmesiyle sonuçlanacak bir dönemi başlattı.

Nasıl başladı? (Kesin tarihler)

• 8 Ekim 1912: Karadağ, Osmanlı’ya savaş ilan etti ve sınır çatışmaları genişledi.

• 17 Ekim 1912: Bulgaristan ve Sırbistan resmen savaş ilan etti.

• 18 Ekim 1912: Yunanistan da Osmanlı’ya savaş ilan ederek İttifak cepheye tam katılım sağladı.

Taraflar ve hedefler

• Balkan İttifakı: Sırbistan (Makedonya ve Adriyatik’e çıkış arayışı), Bulgaristan (Trakya ve Makedonya iddiası), Yunanistan (Selanik ve Ege kıyıları), Karadağ (Kuzey Arnavutluk ve Novi Pazar çevresi).

• Osmanlı İmparatorluğu: Avrupa vilayetlerini (Rumeli) savunma, iç isyanları ve lojistik zafiyetleri aşma gayreti.

Cepheler ve ilk çatışmalar (1912 sonbaharı)

• Trakya Cephesi (Doğu): Bulgar ordusu Kırkkilise (Kırklareli) ve Lüleburgaz–Bunarhisar muharebelerinde hızlı üstünlük sağladı; Osmanlı kuvvetleri Çatalca savunma hattına çekildi.

• Vardar/Makedonya Cephesi (Kuzey-Batı): Sırp ordusu Kumanova (23–24 Ekim) ve ardından Monastır (Bitola) yönünde ilerleyerek Vardar havzasında belirleyici üstünlük kurdu.

• Ege–Makedonya (Güney): Yunan ordusu Selanik ve çevresinde hızlı ilerledi; Selanik Kasım 1912’de Yunan kontrolüne geçti.

• Epir (Batı): Yanya (Ioannina) hattında şiddetli çarpışmalar başladı; kuşatma 1913’e sarktı.

• Kuşatmalar: Edirne (Adrianople) ve Yanya en kritik kuşatma alanları oldu; Edirne 1913’te düşecektir.

Diplomasi ve ateşkes girişimleri

• Aralık 1912: Çatışmaların büyümesi üzerine Çatalca Ateşkesi ve Londra Konferansı gündeme geldi. Ancak sınırlar ve özellikle Arnavutluk, Makedonya ve Ege Adaları meselesi tarafları uzlaştırmadı; savaş 1913’e taşındı.

Nedenleri (arka plan)

• Osmanlı’daki idari-askeri zafiyetler, reformların gecikmesi ve 1911–1912 Trablusgarp Savaşının yarattığı yorgunluk.

• Balkan milliyetçiliklerinin güçlenmesi, büyük devletlerin (Avusturya-Macaristan, Rusya, Britanya, Fransa, Almanya) rekabeti ve yerel ittifak diplomasisi.

• 1912 yazında Balkan devletlerinin gizli/müşterek planlaması (Balkan İttifakı).

Sonuçların ilk işaretleri (1912 sonu itibarıyla)

• Osmanlı ordusu Trakya’da Çatalca önlerine kadar çekildi; İstanbul kapıları önünde savunma hattı kuruldu.

• Makedonya’nın büyük kısmı İttifak kontrolüne geçti; Selanik’in kaybı bölgesel dengeleri değiştirdi.

• Büyük güçler devreye girerek ateşkes ve konferans süreçlerini hızlandırdı.

Uzun vadeli etkiler (1913’e uzanan süreç)

• Londra Antlaşması (Mayıs 1913) ile Osmanlı, Midye–Enez hattının batısındaki topraklarının çoğunu kaybedecek; bu yeni düzen İkinci Balkan Savaşının (1913 yazı) da zeminini hazırlayacaktır.

• Savaş, Balkan nüfus hareketlerini ve mülteci dalgalarını tetikleyerek Anadolu ve Trakya’da toplumsal-demografik dönüşümlere yol açtı.

• Askeri tecrübe ve doktrin açısından, hızlı seferberlik, demiryolu lojistiği ve modern ateş gücünün etkileri belirginleşti; bu miras kısa süre sonra I. Dünya Savaşına taşındı.

Haber: Abdurrahman REYHANLI