Evliya Çelebi’nin Kilis’le İlgili Gözlemleri

Metin MERCİMEK

“Büyük Türk Gezgini Evliya Çelebi hakkında yayınlanan birçok dergi ve bültenlerde, O’nun “Seyahat Ya Resulallah” diyerek yollara düşmesi anlatılmıştır. Uçsuz bucaksız Osmanlı topraklarında gezip gördüğü yerleri 10 ciltlik seyahatnamesinde anlatması, gerçekten de seyahat kültürünün bizlere bahşettiği en büyük bir armağanı olmuştur. 17. yüzyılda Kilis’i gezmiş ve Kilis’le ilgili birçok gözlemlerini dile getirmiştir. Özellikle şehrimizin camilerinden tutun, mahallelerini, hamamlarını, çeşmelerini ve evlerini bizlere tek tek tanıtmıştır. Kilis Vakfı Yönetim Kurulu Üyeleri olarak O’nu rahmetle anıyoruz.”

Ahmet SÖĞÜT

İstanbul Kilis Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi

Evliya Çelebi Seyahatnamesi nedir? Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan çok ünlü bir gezi kitabıdır. 10 ciltten oluşan bu kitap, gerçekçi bir gözle izlenen olayları, yalın ve duru, zaman zaman da fantastik bir anlatım içinde hem de halkın anlayacağı bir şekilde yazılmıştır. Özellikle halkın anlayacağı değimler oldukça sıkça kullanılmıştır. Bütün görmüş ve gezmiş olduğu memleketler hakkında hayli önemli bilgiler bu kitapta toplanmıştır. Değerli bilgileri içine alan eser, bu yönden Türk Kültür tarihi ve gezi edebiyatı açısından önemli bir yer tutmaktadır.
25 Mart 1611 tarihinde İstanbul’un Unkapanı semtinde doğan Evliya Çelebi, daha küçük yaşlarından itibaren içinde müthiş bir gezi arzusu vardı. Öğrenimini yaparken düşünceleri hep gezi üzerine odaklanmıştı.
Evliya Çelebi’nin ünlü “Seyahatnamesi”nde, Kilis’i 17. yüzyılda görmüş ve gözlemlerine dayanarak aktarmaya çalışmıştır. İyi bir gezgin olan Evliya Çelebi, Kilis için şu bilgileri vermiştir:

 “Kentin sekiz çıkış kapısı vardır. Bunlar içinde beş mahalleye sahiptir. 4660 toprak ve kireç örtülü ev vardır ve hepsi sağlamdır. Otuz adet camisinden en güzeli Canbolat Camii, padişahlara özgü bir camidir. Şahane bir minberi ve mihrabı, türlü türlü renkli mermerlerle süslenmiştir. Bunları işleyecek olan usta bu yüzyılda bulunamaz. Canbolat Camiinden sonra Ulu Camii gelir. Çarşı içinde (Bedesten ve çevresinde) Hasan Bey Camii (Şimdiki Muallakaltı Camii) gelir ki, çok sağlam merdivenlerden çıkılır bir camidir. Tabakhane Camii toprak damlıdır, Cüneyne Camii de kubbelidir.”

“Kilis’te 7 medrese ile 11 İlkokul ve 9 çeşme var. 2700 dükkân ile üç hamam var. Bunlar Hasan Bey Hamamı, Toğlu Hamamı ve Paşa Hamamı. Hepsinden en güzeli çarşı içinde Paşa Hamamı’dır. Ayrıca 40 kahvehanesi, 7 tekyesi var. Bunların en büyük ve en güzeli Mevlevihane’dir. Dört yanı güller ve su sebilleri ile donatılmıştır. Yine bu şehrin tüm sokakları temiz kaldırımlarla kaplı. Halkının eli çok hünerli ama fukaradır. Bağ ve bahçeleri Kilis Ovası’nı süsler. Bu şehir çok eskiden büyük bir şehir olduğu için nice evliyalar gömülüdür” diye yazmış ve yorumlamıştır.
Evliya Çelebi, yeni yerler, yeni insanlar görüp tanımak istiyordu. Sarayda fazla kalamadı. Onun ünlü seyahatnamesinde belirtildiği üzere, görmüş olduğu rüyada, meşhur gezilerine başladı. Bu gezileri sırasında çok ilginç yerler gördü ve yeni insanlarla tanıştı. Ayrıca birçok olay ve savaşlara da katıldı.
1683 yılında vefat eden ünlü Türk Seyyahı Evliya Çelebi, 2011 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından kutlama takvimine alınmıştır. Kilis Vakfı Yönetim Kurulu Üyeleri olarak O’nu rahmetle anıyor ve “İz Bırakan Türk Adamları”nın bir başka güzelliğinde yeniden buluşalım diyoruz.